Μεγάλοι δάσκαλοι - Νίκος Καζαντζάκης

"Για τους δικούς μας μητροπολιτάδες και δεσποτάδες προθέτω τούτο: μου δώκατε μια κατάρα άγιοι πατέρες, σας δίνω μιαν ευχή, σας εύχομαι να είναι η συνείδησή σας τόσο καθαρή όσο η δική μου και να’ στε τόσο ηθικοί και θρήσκοι όσο είμαι εγώ." - Ν. Καζαντζάκης

Μεγάλοι δάσκαλοι - Νίκος Καζαντζάκης

Πόσο μικροί φαινόμαστε άραγε; Πόσο μικροί, ευάλωτοι και ματαιόδοξοι όταν προσπαθούμε να σηκωθούμε εμπρός, και να σταθούμε όρθιοι δίπλα σε αναστήματα όπως αυτό του μεγάλου Κρητικού, Έλληνα, μα και Παγκόσμιου λογοτέχνη, Νικολάου Καζαντζάκη; Θρασείς όλοι επιχειρούν, μαζί κι εγώ, να αντισταθμίσουν το έργο του και να το βάλουν να χωρέσει αναγκαστικά μέσα σε βιβλία, σωρούς από χαρτιά και να το φυλακίσουν από το χρόνο σε σκονισμένα ράφια βιβλιοθηκών που οι ακτίνες του ήλιου δυσκολεύονται να φτάσουν. Γινόμαστε ποντίκια, τρωκτικά με δόντια γαμψά έτοιμα να φάμε ολόκληρη τη βιβλιογραφία του μα αδυνατούμε να τη χωνέψουμε. Μένει βαριά στο στομάχι μας και μας θυμίζει πως το φως δεν τρώγεται. Κατανοείται μονάχα και οφείλει σεβασμό χωρίς όρια.

Θέλουμε να λέμε δικό μας τον Καζαντζάκη γιατί είμαστε Έλληνες, γιατί είμαστε Κρητικοί, μα ο Καζαντζάκης δεν είναι κανενός. Μα είναι και ιδιοκτησία μοναδική του καθενός μας. Πώς μπορεί να χωρέσει αυτά τα δύο άκρα μία και μόνο μορφή; Πώς μπορεί να μας ανήκει κάτι τόσο όμορφο μα και τόσο επικίνδυνο ταυτόχρονα; Και πως γίνεται να μην τρομάζει κανείς αναλογιζόμενος το ότι έγραψε το «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται» σε δύο μόλις μήνες. Τι θεριά παλεύανε μέσα του, μέσα στο μυαλό του και καταφέρανε να βγούνε λυσσασμένα και να αποτυπωθούν πάνω στο χαρτί ως ένα από τα κορυφαία παγκοσμίως έργα της ανθρώπινης λογοτεχνίας; Και μετά συγκρίνω εμάς, τους σημερινούς ανθρώπους με τα άπειρα μέσα και τους χιλιάδες τρόπους επίλυσης προβλημάτων που πνιγόμαστε σε μια κουταλιά νερό σε απλά και καθημερινά πράγματα και μας βάζω απέναντί του και λέω «Δε γίνεται... Ήταν από άλλη πάστα, από άλλο υλικό, από άλλο πλανήτη»

Κατόρθωσε να γυρίσει τον κόσμο ολάκερο και να τον αποτυπώσει σε χαρτιά. Να γράψει δεκάδες βιβλία για τις Αγγλίες, τις Ρωσσίες, τις Ισπανίες, τις Ιαπωνίες και τις Κίνες. Να τον καλέσουν δεκάδες φορές, επισήμως,  οι ξένες κυβερνήσεις προκειμένου να επισκεφθεί τις χώρες τους, αυτόν τον ίδιο άνθρωπο που η ελληνική εκκλησία και συγκεκριμένα ο τότε αρχιεπίσκοπος Αθηνών Θεόκλιτος, περιφρόνησε ακόμα και την τελευταία στιγμή και δεν του διέθεσε κάποιο ναό ως στέγη όταν μεταφέρθηκε η σωρός του στην Αθήνα από το Φράιμπουργκ. Την επομένη θα μεταφερόταν στην γενέτειρά του πόλη, το Ηράκλειο της Κρήτης, για να ταφεί.

Θέλει αντοχή για να διαβάσεις το έργο του και μεγάλο νου για να τον αντιληφθείς και να τον βιώσεις βαθιά μέσα σου ως μέρος του εαυτού σου. Η γλώσσα του δύσκολη, ακόμα και για τους Κρήτες. Τα επίθετα στο γραπτό του λόγο ατέλειωτα και οι λογοτεχνικές του εικόνες ασύγκριτες. Προσπαθώντας να τον κάνεις κτήμα σου, ως συγγραφέα, χάνεσαι στη ροή των περιγραφών του και στα γεμάτα παραστατικότητα γραφόμενά του. Άργησα να έρθω σε επαφή μαζί του και αισθάνομαι υπερήφανος που κατάφερα να τον γνωρίσω. Και να που τώρα πιάνω τον εαυτό μου να προσπαθεί να τον κατανοήσει κάθε φορά του βρίσκεται απέναντί του χωρίς να πιστέψω ούτε για μια στιγμή ότι τα έχω καταφέρει.

Μιλάμε  για έναν άνθρωπο, του οποίου το έργο μεταφράστηκε σε 20 γλώσσες σε σειρές εκδόσεων που όσο υπάρχει ανθρώπινος νους, οφείλουν και δεν πρέπει  σταματήσουν ποτέ. Μετέφρασε ο ίδιος έργα του Σαίξπηρ, του Δάντη (Θεια κωμωδία), του Νίτσε, του Πλάτωνα, του Δαρβίνου, του Ομήρου και άλλων συγγραφέων σε ελληνικά και άλλες γλώσσες. Ασχολήθηκε με παιδικά αναγνώσματα, μεταφράσεις ξένων παιδικών βιβλίων (Το Καλύβι του Μπάρμπα Θωμά) και αναγνωστικά για το σχολείο που ποτέ δεν τυπώθηκαν με το δικό του όνομα αλλά με εκείνο της πολύ καλής του φίλης και στη συνέχεια συζύγου του Γαλάτιας Αλεξίου-Καζαντζάκη.

Ως ανταποκριτής μεγάλων εφημερίδων, ταξίδεψε στο εξωτερικό για να καλύψει σημαντικά παγκόσμια γεγονότα παίρνοντας συνεντεύξεις μεταξύ άλλων, από το Μουσολίνι στην Ιταλία και το Φράνκο στην Ισπανία. Γράφοντας θεατρικά έργα που έγιναν παραστάσεις και σενάρια για τη νέο-αναδυόμενη τέχνη του κινηματογράφου. Τα έργα του έγιναν σημεία αναφοράς και μεταφέρθηκαν και στη μεγάλη οθόνη. Μάλιστα ο ίδιος ο Καζαντζάκης παρεβρισκόμενος στην προβολή της κινηματογραφικής μεταφοράς του έργου του «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται» από το Ζιλ Ντασέν, περιέγραψε κατόπιν στον πολύ καλό του φίλο Πρεβελάκη, βλέποντας τους θεατές ολόγυρά του να κλαίνε συγκινημένοι

Καταπληκτική επιτυχία, πολλοί έκλαιγαν. Η Ελένη [η τότε σύζυγός του] χάρηκε πολύ με τις καινούριες της τουαλέτες, με τις εκατοντάδες τους φωτογράφους που τη φωτογράφιζαν. Κι εγώ; Έβλεπα όλα αυτά και ντρεπόμουν που η καρδιά μου ήταν ακίνητη.

Μιλάμε για έναν άνθρωπο που του απονεμήθηκε το 1955  Παγκόσμιο βραβείο Ειρήνης από την επιτροπή της Βιέννης. Στον ίδιο άνθρωπο που αρνήθηκαν το νόμπελ λογοτεχνίας χρόνια νωρίτερα επειδή η προβολή του θα αποτελούσε παγκόσμια δυσφήμιση για τη χώρα του, την Ελλάδα. Βλέπετε είχε κατηγορηθεί για εαμισμό. Για έναν άνθρωπο που ακόμα και τώρα φοβάμαι πραγματικά να καταπιαστώ με το πρώτο του έργο το «Όφις και Κρίνο» που μαζί με την «Ασκητική» του, είναι ίσως από τα δυσκολότερα έργα του. Για έναν άνθρωπο που τηλεγράφησε στο Βατικανό τον Απρίλιο του 1954, όταν και συμπεριλήφθηκε το μυθιστόρημά του «Ο Τελευταίος Πειρασμός» στον κατάλογο των απαγορευμένων βιβλίων του Βατικανού λέγοντάς

Ad tuum, Domine, tribunal apello, δηλαδή Στο δικαστήριό σου Κύριε, κάνω έφεση.

Και απαντώντας στις απειλές της Ιεράς Συνόδου της Ελλάδος, σχετικά με τον αφορισμό του, έγραψε σε επιστολή του

Για τους δικούς μας μητροπολιτάδες και δεσποτάδες προθέτω τούτο: μου δώκατε μια κατάρα άγιοι πατέρες, σας δίνω μιαν ευχή, σας εύχομαι να είναι η συνείδησή σας τόσο καθαρή όσο η δική μου και να’ στε τόσο ηθικοί και θρήσκοι όσο είμαι εγώ.

Ο παγκόσμιος Καζαντζάκης δεν μπορεί να τοποθετηθεί στα δικά μας μέτρα και σταθμά και να μετρηθεί μαζί μας. Είναι έξω από τα μέτρα και σπάει τα σταθμά μας. Τόσο έντονη ζωή κι όμως τόσο απλή με αναζήτηση για απαντήσεις στα αναζωπυρούμενα εσωτερικά ερωτήματα της τόσο ανήμερης ψυχής του. Του διαβάτη και του μελετητή. Του συγγραφέα, του δασκάλου, του μεταφραστή, του ανταποκριτή, του διπλωμάτη, του υπουργού. Μία ζωή ενός ανθρώπου που πάνω σε ένα ταξίδι για την Κίνα δεν άντεξε και τελείωσε στις 26 Οκτωβρίου 1957 και ώρα 22:20 σε νοσοκομείο στο Φράιμπουργκ της Γερμανίας με τρεις απλές λέξεις

Νερό, Νερό, Νερό

Και προσπαθώ κι εγώ μετά να γράψω και να πω τι; Η πένα πεθαίνει πριν ακουμπήσει το χαρτί αναλογιζόμενη την αναπόφευκτη εσωτερική σύγκριση. Μα αντέχει. Βγαίνει έξω από τη σύγκριση και κοιτάζει, θαυμάζει, ελπίζει, προσβλέπει. Είναι πολύ δύσκολο για ένα μαθητή να καταφέρει να υπερκεράσει το δάσκαλο αλλά το μυστικό είναι να μην το επιχειρήσει ποτέ. Ας διαβεί έναν άλλο δρόμο παράλληλο και αν γίνεται εφάμιλλο χωρίς τις ματαιότητες που παρέχουν οι φρούδες ελπίδες της νίκης, του περιπάτου πάνω στα χνάρια του δασκάλου και τη συνέχισή τους από εκεί που τελείωσαν. Οφείλει να χαράξει νέο μονοπάτι και ως οδηγό να κοιτά τα παλαιά χαλικόστρωτα μονοπάτια των αλλοτινών καιρών προς τα πίσω και δίπλα του. Να καθοδηγείται και σαν φτάσει σε μέρη που άλλος άνθρωπος ποτέ δεν έχει φτάσει, να χαρεί. Να σταθεί μια στιγμή και να χαμογελάσει. Να αναρωτηθεί μυριάδες φορές για τα πιθανά μελλοντικά πατήματά του και να μη φοβηθεί, μα να τα κάνει. Να ξαναγυρίσει, αν χρειαστεί, στο κομβικό σημείο της αρχής τού αγνώστου και να επιχειρήσει νέες αρχές. Νέες χαράξεις προκειμένου να βρει τη σωστή. Γιατί αυτή, τη δική του πορεία, θα έχουν ως οδηγό οι μελλούμενες γενεές των περιπατητών και των αναζητητών. Δηλαδή εμείς οι αποδέλοιποι...

DeadMic • 13/1/2012

Πηγή έμπνευσης και στοιχείων, το βιογραφικό ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ για τη ζωή και το έργο του μεγάλου Έλληνα λογοτέχνη Νίκου Καζαντζάκη που βρίσκεται σε δύο μέρη (δεξί κλικ -> Άνοιγμα υπερ-σύνδεσης):

1.       Ν. Καζαντζάκης: Ακροβάτης πάνω από το χάος (1/2)

2.       Ν. Καζαντζάκης: Ακροβάτης πάνω από το χάος (2/2)

ΥΓ: Όπως μπορείτε να δείτε το κείμενο είναι γραμμένο πριν από αρκετό καιρό αλλά κάθε φορά που σκεφτόμουν να το ανεβάσω, έλεγα "όχι ακόμα"... Δεν ξέρω γιατί. Τώρα πάντως ήρθε η ώρα του. Αν μπορείτε και θέλετε (και δεν το έχετε κάνει ακόμα) προσπαθήστε να ανακαλύψετε το θησαυρό που λέγεται Νίκος Καζαντζάκης. Δεν ξέρω κάτι άλλο που να αξίζει περισσότερο τον κόπο...